Ο ΜΗΤΡΟΠΟΛΙΤΗΣ ΑΔΡΙΑΝΟΥΠΟΛΕΩΣ ΔΑΜΑΣΚΗΝΟΣ: Η ΖΩΗ ΚΑΙ ΤΟ ΕΡΓΟ ΤΟΥ
ΠΡΟΟΠΤΙΚΕΣ ΠΑΝΟΡΘΟΔΟΞΟΥ, ΔΙΑΧΡΙΣΤΙΑΝΙΚΟΥ ΚΑΙ ΔΙΑΘΡΗΣΚΕΙΑΚΟΥ ΔΙΑΛΟΓΟΥ

Μητροπολίτη Κωνσταντίας – Αμμοχώστου ΒΑΣΙΛΕΙΟΥ

Επιθυμώ να εκφράσω τις ειλικρινείς μου ευχαριστίες για την τιμητική πρόσκληση να είμαι ομιλητής στην αποψινή Ακαδημαϊκή Συνεδρία τιμής και μνήμης του αείμνηστου Μητροπολίτη Δαμασκηνού. Η πρόσκληση αυτή άπτεται δύο ευαίσθητων χορδών της ζωής μου. Τόσο το Πανεπιστήμιο του Fribourg, όσο και ο Μητροπολίτης Δαμασκηνός, αποτελούν για μένα δύο πνευματικούς πόλους που χαρακτηρίζουν την πνευματική μου πορεία μέσα στην Εκκλησία. Οι θεολογικές μου σπουδές στο ενταύθα Πανεπιστήμιο και η εκκλησιαστική εμπειρία που απέκτησα κοντά στον Μητροπολίτη κυρό Δαμασκηνό ακολουθούν τα βήματα μου και εμπνέουν συνεχώς τις δραστηριότητές μου στη δική μου εκκλησιαστική Επαρχία στην Κύπρο.

Ο Μητροπολίτης Δαμασκηνός και το εκκλησιαστικό του έργο.

Αρχίζοντας την αξιολόγηση του προσώπου και του έργου του τιμώμενου προσώπου, θα έλεγα ότι υπάρχουν άνθρωποι που καθορίζουν την ιστορία και την εποχή τους και της προσφέρουν προσανατολισμό και περιεχόμενο και υπάρχουν άνθρωποι οι οποίοι χαρακτηρίζονται από την εποχή τους, λαμβάνοντας το μήνυμα και το νόημα των καιρών τους και καθίστανται σύγχρονοι άνθρωποι. Ο Μητροπολίτης Δαμασκηνός πέτυχε και τα δύο. Ήταν άνθρωπος πρωτοποριακός και ανελάμβανε πρωτοβουλίες που ξεπερνούσαν τα δεδομένα της δικής του εποχής και μπορούσαν να αποτελούν σημείο αντιλεγόμενο για πολλούς, γιατί γινόταν πάντοτε μπροστάρης και καθοδηγητής σε σημείο που πολλές φορές ήταν δύσκολο να τον παρακολουθήσει κανείς. Και αυτό συνέβαινε μέσα στο χώρο της Εκκλησίας του, της Ορθοδόξου Εκκλησίας, η οποία χαρακτηρίζεται από την εμμονή στην Παράδοση και τη θεολογική της ιδιαιτερότητα, ώστε πολλές φορές να οδηγείται σε μία παρεξηγημένη ακαμψία μπροστά στα φλέγοντα ζητήματα των καιρών και τους οραματισμούς του μέλλοντος, με αποτέλεσμα η συσχέτιση μεταξύ της συγχρονικότητας και της διαχρονικότητας να καθίσταται δύσκολη μέχρι και ακατόρθωτη. Φαίνεται όμως ότι η Εκκλησία είχε την ανάγκη ενός οραματιστή, όπως ο Μητροπολίτης Δαμασκηνός, γιατί το έργο του δεν έφυγε μαζί του με την πρόσφατη εκδημία του, αλλά έχει εκτιμηθεί δεόντως και πολλαπλώς από πολλούς και θα συνεχίσει να αποτελεί οδοδείκτη για πολύ ακόμα καιρό. Χαίρομαι μάλιστα, γιατί το Πανεπιστήμιο του Fribourg, εκτιμώντας το έργο του και θέλοντας να συμβάλει στη σωστή αξιολόγηση και συνέχισή του, οργάνωσε την παρούσα εκδήλωση. Η αποχώρηση του από Ελβετίας Μητροπολίτη Αδριανουπόλεως από τη σκηνή των διεργασιών και ζυμώσεων των εκκλησιαστικών πραγμάτων, αρχικά με την ασθένεια και πρόσφατα με το θάνατό του, ομολογουμένως έχει αφήσει δυσαναπλήρωτο κενό και φαίνεται να ισχύει η κοινωνιολογική παρατήρηση ότι άνθρωποι που αποτελούν τους πρωτοπόρους της ανθρωπότητας δεν γεννιούνται καθημερινά.

Εξ άλλου, ο οραματιστής και πρωτοπόρος για την εποχή του Μητροπολίτης Δαμασκηνός, δεν ήταν δυνατό να μη γίνει αποδέκτης και των μηνυμάτων των καιρών και με βάσει αυτά να καθορίσει το πρόγραμμα των δραστηριοτήτων του για τη χάραξη της πορείας του μέλλοντος της Εκκλησίας.

Δεν νομίζω ότι θα μπορέσω να πω κάτι περισσότερο για τον τιμώμενο απόψε εκκλησιαστικό άνδρα αν επιδοθώ στην διήγηση της ζωής του. Είναι, εν τούτοις, απαραίτητο να αναφερθούν οι σημαντικοί σταθμοί των δραστηριοτήτων του, αφ´ ενός μεν, για να επιβεβαιωθούν όσα έχουν λεχθεί προηγουμένως εν είδη απολογισμού και αξιολόγησης, αφ´ ετέρου δε, για να διαπιστωθεί κατά πόσο συνεχιστές του έργου του μπορούν να επιτύχουν την εφαρμογή της αξιοζήλευτης πνευματικής του παρακαταθήκης.

Υπενθυμίζουμε τους κύριους τομείς των δραστηριοτήτων του που αναπτύσσονταν στο Ορθόδοξο Κέντρο του Οικουμενικού Πατριαρχείου στο Chambésy της Γενεύης.

• Υπό την ιδιότητά του Γραμματέως για την προετοιμασία της Αγίας και Μεγάλης Συνόδου των Ορθοδόξων Εκκλησιών, έχει εργασθεί επί σκηνής και παρασκηνιακά για την Πανορθόδοξη συνεργασία και προαγωγή των πανορθοδόξων σχέσεων, απαραίτητων για την αποστολή της Εκκλησίας στο σύγχρονο κόσμο.

• Ήταν ένας Ανατολικός Ορθόδοξος ιεράρχης. Όμως είχε τη δυνατότητα να διακρίνει το ρόλο της Εκκλησίας, που είναι πάνω από εθνικιστικές διελκυστίνδες και να προσβλέπει προς την οικουμενικότητα του Ευαγγελίου του Χριστού και της φύσεως και αποστολής της Εκκλησίας. Εμφορούμενος από το πνεύμα αυτό συμμετείχε ενεργά, ως Ορθόδοξος Συμπρόεδρος ή και παρείχε στήριξη προς τους Διμερείς και Πολυμερείς Θεολογικούς Διαλόγους της Ορθοδόξου Εκκλησίας και των άλλων Εκκλησιών. Η χαίνουσα πληγή της διαιρέσεως της Εκκλησίας του Χριστού δεν τον άφηνε ήσυχο.

• Η συμμετοχή και στήριξη του έργου της Οικουμενικής Κινήσεως ήταν, κατά τον Δαμασκηνό, μία αναγκαιότητα για την Ορθόδοξη Εκκλησία. Γι’ αυτό και ο ίδιος ήταν στρατευμένος στο έργο αυτό, είτε θεσμικά, ως Μητροπολίτης του Οικουμενικού Θρόνου, είτε με προσωπικές παρεμβάσεις με ομιλίες και δημοσιεύματα, εκφράζοντας με παρρησία και καθαρότητα τις θέσεις και απόψεις του και την Ορθόδοξη τοποθέτηση για ποικίλα ζητήματα.

• Η πρωτοβουλία που ανέπτυξε για την έναρξη και διεξαγωγή των Διαθρησκειακών Διαλόγων συνιστούσε πρωτοποριακή ενέργεια, σε περίοδο που η ανθρωπότητα ήταν ακόμα ανυποψίαστη για τις συγκρούσεις και τρομοκρατικές επιθέσεις που είχαν ως προκάλυμμα θρησκευτικά μοτίβα. Ο βασικός στόχος του Δαμασκηνού ήταν η θρησκείες να συνεργασθούν για τον άνθρωπο ως πρόσωπο, δημιουργημένο κατ’ εικόνα και ομοίωση Θεού.

• Η μακρά εμπειρία της διακονίας του στη Δύση του δημιουργούσε τα εχέγγυα για τον καθορισμό της ποιμαντική ευθύνη και αποστολή της Εκκλησίας στο σύγχρονο κόσμο και κατ´ εξοχήν της Ορθοδόξου Εκκλησίας στη Διασπορά. Επί τη βάσει αυτών στοχοθετούσε, τόσο την οργάνωση της Εκκλησιαστικής του Επαρχίας, της Ορθοδόξου Μητροπόλεως Ελβετίας, ή και διέκρινε τη λύση του δύσκολου κανονικού ζητήματος της Ορθοδόξου Διασποράς.

• Είχε συνείδηση ότι το έργο που πρότεινε ως αποστολή της Εκκλησίας στο σύγχρονο κόσμο δεν ήταν δυνατό να επιτευχθεί από ένα πρόσωπο, γιατί πρέπει να έχει συνέχεια. Έτσι, σημαντικό μέλημά του ήταν η προετοιμασία στελεχών για να αναλάβουν το έργο της Εκκλησίας που της ανέθεσε ο Ιδρυτής της και φέρουν την ευθύνη της συνεχίσεως του οι ταγοί της Εκκλησίας. Για να επιτύχει το στόχο αυτό προέβη:

α) Στην οργάνωση σειράς μεταπτυχιακών Συνεδρίων, στα οποία συμμετείχαν μεταπτυχιακοί φοιτητές, προερχόμενοι είτε από τις Ορθόδοξες Εκκλησίας, είτε από άλλες Εκκλησίες. Τα πρακτικά των Συνεδρίων αυτών είναι πολύτιμο υλικό προς μελέτη.

β) Στην ίδρυση Μεταπτυχιακού Ινστιτούτου Σπουδών, σε συνεργασία με τα Πανεπιστήμια Γενεύης και Fribourg, μέσα από το οποίο προετοιμάζονται στελέχη της Εκκλησίας για να ανταποκριθούν στις προσδοκίες του μεγάλου εμπνευστή και πνευματικού καθοδηγητή.

Χωρίς να θέλουμε να μειώσουμε την προσφορά άλλων, επίσης αξίων ιεραρχών, είτε του Οικουμενικού Θρόνου είτε άλλων Εκκλησιών, γνωρίζοντας τον άνθρωπο, τις υπεράνθρωπες προσπάθειες που κατέβαλλε νυχθημερόν, τις συνεχείς αγωνίες του για επιτυχία των στόχων του, έδιδε το στίγμα του πώς και ποιές πρέπει να είναι οι πανορθόδοξες σχέσεις. Αυτές, άλλωστε, τις καθόριζε πάντοτε στις εισηγητικές του εκθέσεις ενώπιον των Πανορθοδόξων Συναντήσεων προετοιμασίας της Αγίας και Μεγάλης Συνόδου της των Ορθοδόξων Εκκλησιών. Ως γραμματέας επί της προετοιμασίας της Συνόδου το είχε κάνει στόχο και έργο ζωής. Θα μπορούσαμε να πούμε για τον Δαμασκηνό το του Ψαλμωδού ότι “ο ζήλος του οίκου σου κατέφαγέ με” (Ψαλμ. 69:10).

Ο Μητροπολίτης Δαμασκηνός είναι ο ουσιαστικός κτήτορας του Ορθοδόξου Κέντρου του Οικουμενικού Πατριαρχείου στο Chambésy της Γενεύης. Ως κτήριο θα παρέμενε άψυχο αν ο ίδιος δεν του ενέπνεε ψυχή και ζωή με τις ποικίλες δραστηριότητες που ανέπτυσσε ακατάπαυστα. Δεν ήταν τυχαίο το ότι το Ορθόδοξο Κέντρο προσήλκυσε την προσοχή και το ενδιαφέρον όλων και δεν γινόταν να οργανωθεί οτιδήποτε, π.χ. Πανορθόδοξες, Διαχριστιανικές, Διαθρησκειακές Συναντήσεις,  Θεολογικοί Διάλογοι κ.λπ. αφήνοντας το έξω από τους προγραμματισμούς. Με την ευρύτητα των δραστηριοτήτων του, έχει ξεπεράσει κατά πολύ τους σκοπούς ιδρύσεως του Ορθοδόξου Κέντρου από το Οικουμενικό Πατριαρχείο το 1966. Είχε καταστεί πόλος έλξης και φωτεινό παράδειγμα για το τί μπορεί να επιτύχει ένας φωτισμένος Ιεράρχης, υπεράνω από ιδιοτέλειες και μικροπολιτικές. Μέσα από τις επιλογές του, ο Μητροπολίτης Δαμασκηνός έδειξε με ανάγλυφο τρόπο τη φύση και αποστολή της Ορθοδόξου Εκκλησίας: Παράδοση και εκσυγχρονισμός ήταν το πλαίσιο μέσα στο οποίο περιέγραφε την αποστολή της Εκκλησίας και ενέτασσε πάντοτε τις δραστηριότητες και τη θεολογική του σκέψη. Η δραστηριότητα του Ορθοδόξου Κέντρου και ιδιαιτέρως του Μητροπολίτη Δαμασκηνού ήταν μία κενωτική πορεία προσφοράς και συνεχές προσκλητήριο για την ενότητα των Ορθοδόξων και όλων των Χριστιανών, καθώς και τη συνεργασία με τις άλλες θρησκείες για το καλό όλων των ανθρώπων, σκοπό στον οποίο είναι όλες ταγμένες. Ως μητροπολίτης του Οικουμενικού θρόνου ενσάρκωνε την οικουμενική διάσταση της Εκκλησίας και διακονούσε το σύνολο των Ορθοδόξων Εκκλησιών. Θα τον χαρακτηρίζαμε, χωρίς κανένα δισταγμό ως «οικουμενικό άνθρωπο».

Έτσι, μπορούμε να ερμηνεύσουμε τον ένθερμο ζήλο που τον διέκρινε και τις δραστηριότητες που ανέπτυσσε. Οι επιτυχίες του δεν οφείλονταν σε μόνη την εφαρμογή των οραματισμών του για το μέλλον της Εκκλησίας γενικότερα και της Ορθοδοξίας ειδικότερα, αλλά και λόγω της εμπιστοσύνης που ενέπνεε στους συνομιλητές του, γιατί ήσαν βέβαιοι ότι δεν θα τους πρόδιδε με ατομικά ή αλλότρια συμφέροντα. Οι επιδιώξεις και οι στόχοι του συνοδεύονταν από το ειλικρινές ενδιαφέρον του για την Εκκλησία.

Προοπτικές του έργου του εκκλησιαστικού ανδρός, Μητροπολίτη Δαμασκηνού.

Για να αναδειχθούν οι προοπτικές του έργου του αείμνηστου Μητροπολίτη είναι προφανές ότι πρέπει να γίνει επανατοποθέτηση του σημερινού πλαισίου εντός του οποίου δραστηριοποιούνται οι Εκκλησίες, με όλα τα συμπαρομαρτούντα πολιτικά, κοινωνικά, οικονομικά προβλήματα και αδιέξοδα. Έχω την πεποίθηση και την εντύπωση ότι η σημερινή κατάσταση των Εκκλησιών του Χριστού έχει διαφοροποιηθεί από εκείνη την οποία αντιμετώπιζε ο τιμώμενος ιεράρχης.

Η αξιολόγηση αυτή αφορά, πρώτον, την κατάσταση των Ορθοδόξων Εκκλησιών, οι οποίες, κατά τη χρονική περίοδο που ο Μητροπολίτης Δαμασκηνός μπήκε στη σκηνή, υποσχόμενος πολλά και δημιουργώντας πολλές προσδοκίες για την Εκκλησία, ήταν διαφορετική από τη σημερινή. Είναι γνωστή η κατάσταση πολλών Ορθοδόξων Εκκλησιών που βρίσκονταν κάτω από το κομμουνιστικό καθεστώς και οι δυσκολίες που αντιμετώπιζαν όσον αφορά στην ανάπτυξη του Εκκλησιαστικού τους έργου και αποστολής. Εξ άλλου, το σύνολο των Παλαίφατων Πατριαρχείων, περιλαμβανομένης και της δικής του Εκκλησίας, του Οικουμενικού Πατριαρχείου, δραστηριοποιείται μέσα σε περιβάλλον όχι απόλυτα φιλικό προς τον Χριστιανισμό.

Επιπρόσθετα, σημαντικό στοιχείο για την αξιολόγηση του έργου του είναι και αυτή αύτη η δομή και φύση της Ορθοδόξου Εκκλησίας, που την περίοδο αυτή εξερχόταν από μία ιστορική απομόνωση και αντιμετώπιζε κάθε αναλαμβανόμενη πρωτοβουλία με καχυποψία και απορριπτικότητα.

Μετά το μεγάλο σχίσμα μεταξύ Ανατολής και Δύσεως, οι Ορθόδοξες Εκκλησίες, με μοναδικό στόχο την αυτοάμυνα τους, όχι μόνο απέναντι στους Χριστιανούς της Δύσεως, αλλά και απέναντι στο Ισλάμ, στο οποίο είχαν κατά το μεγαλύτερο μέρος υποταχθεί, παρέμειναν στα στεγανά παραδοσιακά και κανονικά τους όρια. Αυτό, βεβαίως λειτούργησε και κατά ένα θετικό τρόπο, γιατί έτσι διατήρησε τη θεολογική και λειτουργική της παράδοση ακέραιη. Ένα άλλο γεγονός της ζωής των Ορθοδόξων Εκκλησιών ήταν η απομόνωση και μεταξύ τους ένεκα ενδογενών και εξωγενών ιστορικών παραγόντων. Ο εθνικισμός που είχε αναπτυχθεί στους κόλπους πολλών Ορθοδόξων Εκκλησιών αναιρούσε την Ορθόδοξη Εκκλησιολογία της Μίας, Αγίας, Καθολικής και Αποστολικής Εκκλησίας. Δύο γεγονότα βοήθησαν τις Ορθόδοξες Εκκλησίες να εξέλθουν έν τινι μέτρω από την απομόνωσή τους κατά τον 19ο και 20ο αιώνα: η Οικουμενική Κίνηση και η Ορθόδοξη Διασπορά.

Μέσα σε αυτά τα επιγραμματικά πλαίσια της αποτελμάτωσης των πανορθοδόξων, των διαχριστιανικών και διαθρησκειακών καταστάσεων είναι που ανέλαβε το έργο του ο Μητροπολίτης Δαμασκηνός, οπότε αντιλαμβάνεται κανείς το δύσκολο του εγχειρήματος του.

Οι αλλαγές που επήλθαν κατά τις τελευταίες δεκαετίες δεν πρέπει να αφήνουν αδιάφορους εκείνους που επιθυμούν να γίνουν συνεχιστές του έργου του Μητροπολίτη Δαμασκηνού. Η παρακαταθήκη του είναι βαριά. Θα απαριθμήσω ενδεικτικά μερικές αλλαγές που επηρεάζουν τη ζωή των Εκκλησιών μας. Το ερώτημα επί του προκειμένου είναι κατά πόσο οι βάσεις του έργου του Μητροπολίτη Δαμασκηνού συνεχίζουν ή όχι να είναι επίκαιρες. Χρειάζεται να εγκύψουμε, όσο ποτέ άλλοτε, στα σύγχρονα θέματα και να προσφέρουμε την ελπίδα στο σύγχρονο άνθρωπο.

Είχα λάβει μέρος σε διοργάνωση Συνάντησης του Παγκόσμιου Χριστιανικού Φόρουμ στην Ινδονησία προ μερικών μηνών, όπου έχει διαφανεί, πρώτον, η αλλαγή του χάρτη της παρουσίας των Χριστιανών στον Πλανήτη και, δεύτερον, η αλλαγή των ομολογιακών ισοζυγίων, με την εκρηκτική αύξηση των χριστιανικών ομάδων, χωρίς την παραδεδομένη εκκλησιολογία, Πεντηκοστιανών και Ευαγγελικών, που επιδίδονται στην «ιεραποστολή». Είναι προφανές ότι διαφωνούμε με την ανεξέλεγκτη μη εκκλησιολογική βάση της δημιουργίας χριστιανικών ομάδων, αλλά είτε το θέλουμε είτε όχι, ο Χριστιανισμός παρουσιάζει μία άλλη εικόνα από εκείνη που είχε τον προηγούμενο αιώνα. Η Οικουμενική Κίνηση αδυνατεί να περιλάβει στους κόλπους του τα φαινόμενα αυτά. Δεν θα υπεισέλθω στην κριτική της πορείας της Οικουμενικής Κινήσεως σήμερα.

Οι πολιτικές αλλαγές στις χώρες της πρώην Σοβιετικής Ενώσεως με την πτώση της κομμουνιστικής ιδεολογίας, έχουν επηρεάσει κατά πολύ αισθητό τρόπο και τη συμπεριφορά των Εκκλησιών των χωρών αυτών, τόσον όσον αφορά στα πανορθόδοξα πράγματα, όσον και στα οικουμενικά θέματα, γιατί ελλοχεύει και πάλιν ένας άκαρπος εθνικισμός. Γι’ αυτό και παρατηρούνται οι δυσκολίες κατά τις συναντήσεις προετοιμασίας της Αγίας και Μεγάλης Συνόδου της Ορθοδόξου Εκκλησίας. Επιπρόσθετα, πρέπει να προσεχθεί ιδιαιτέρως το φαινόμενο της αλλαγής προτεραιοτήτων των Ορθοδόξων Εκκλησιών σε σχέση με τις προηγούμενες λίγες δεκαετίες.

Η κατάσταση των σχέσεων μεταξύ των θρησκειών του κόσμου δεν σημείωσε τα αναμενόμενα αποτελέσματα. Γίναμε μάρτυρες των τρομοκρατικών επιθέσεων, με επικάλυμμα βεβαίως θρησκευτικό, αλλά με πολιτικά κίνητρα. Δεν αρνούμεθα ότι καταβάλλονται συνεχείς προσπάθειες υπερπηδήσεως των προβλημάτων αυτών με διάφορες διαθρησκειακές συναντήσεις, που πολλές φορές όμως είναι αναποτελεσματικές.

Επί τη βάσει των σύντομων αυτών παρατηρήσεων, θα έλεγα πως το πανορθόδοξο, το διεκκλησιστικό και διαθρησκειακό έργο του κυρού Δαμασκηνού συνεχίζει να είναι επίκαιρο και σημαντικό.

Η ενοποίηση των χωρών της Ευρώπης δημιουργεί νέες προοπτικές και ορίζοντες δράσεως των Εκκλησιών, θετικούς και αρνητικούς συγχρόνως. Το περιβάλλον έχει μετατραπεί σε πολυπολιτισμικό και πολυθρησκευτικό. Αυτό αποτελεί συνεχή πρόσκληση και πρόκληση προς τις Εκκλησίες να ξεπεράσουν στεγανά και αυτοπεριορισμούς και να εργασθούν με γνώμονα τις αρχές του Ευαγγελίου. Η εκκοσμίκευση των κοινωνιών, η συνεχής πίεση προς τις αξίες και αρχές της χριστιανικής πίστεως για να εξοβελισθούν και να αντικατασταθούν από άλλες αναδεικνύουν το πρόβλημα και την ευθύνη των Εκκλησιών να το αντιμετωπίσουν αποτελεσματικά, θεολογικά και ποιμαντικά. Το γνωστό άρθρο του Μητροπολίτη Δαμασκηνού για την ενοποίηση της Ευρώπης θέτει επιτακτικά τα ζητήματα αυτά.

• Θα απευθύνουμε έκκληση από αυτό το βήμα με πολλούς αποδέκτες, ώστε όλοι να αναλογισθούμε το βάρος των ευθυνών της ιστορίας και του μέλλοντος της Ορθοδόξου Εκκλησίας, καθώς και του πρωταγωνιστικού της ρόλου που καλείται να διαδραματίσει, όπως τον είχε οραματισθεί ο Μητροπολίτης Δαμασκηνός, να συνεχισθούν οι Πανορθόδοξες Συναντήσεις και διεργασίες με στόχο την ορατή ενότητα της Ορθοδόξου Εκκλησίας και την αξιοπιστία του μηνύματός της στο σύγχρονο κόσμο.

• Οι Διμερείς Θεολογικοί Διάλογοι, από την εμπειρία της δικής μου συμμετοχής σ’ αυτούς, όπως για παράδειγμα εκείνον μεταξύ της Ρωμαιοκαθολικής και της Ορθοδόξου Εκκλησίας, δεν αποδίδουν τα αναμενόμενα αποτελέσματα και απλώς συντηρούνται για την ύπαρξη καλών σχέσεων. Δεν θα ήταν η αντιμετώπιση από τον αείμνηστο Δαμασκηνό, ο οποίος επιθυμούσε πάση θυσία την ολοκλήρωση του έργου μίας Θεολογικής Επιτροπής για να τεθούν πλέον οι Εκκλησίες ενώπιον των ευθυνών τους και να λάβουν τις δέουσες αποφάσεις.

• Η Οικουμενική Κίνηση, για την Ορθόδοξη κατανόηση, ήθος και προσδοκίες, έχει προσανατολισθεί περισσότερο σε ένα ακτιβισμό και λιγότερο ή καθόλου σε θεολογικό προβληματισμό, γιατί η έννοια της ενώσεως των Εκκλησιών έχει λάβει ένα τελείως διαφορετικό τρόπο απ’ ότι τον κατανοεί η Ορθόδοξη και η Ρωμαιοκαθολική εκκλησιολογία. Έχω θέσει πολλές φορές το ζήτημα του επαναπροσδιορισμού του χρησιμοποιούμενου κατά κόρον όρου «ορατή ενότητα», γιατί παρέχεται η εντύπωση ότι αναζητείται μία κοινωνιολογική και όχι μία εκκλησιολογική ενότητα των Εκκλησιών.

• Οι Θεολογικές Σχολές, είναι αλήθεια, εργάζονται τη Θεολογική επιστήμη και προάγουν την έρευνα, ώστε ο σύγχρονος Θεολόγος να μη ευρίσκεται εκτός των δεδομένων της εποχής του. Επιπρόσθετα, έχει λεχθεί ότι μετά τις Οικουμενικές Συνόδους ή και μετά τους χρόνους των Μεγάλων Πατέρων, η μόνη παραγωγή εξειδικευμένης και σύγχρονης θεολογίας είναι αυτή που καλλιεργείται μέσα στην Οικουμενική Κίνηση.

Άσχετα με το αν συμφωνούμε ή διαφωνούμε με τη διαπίστωση αυτή, θα προσέθετα ότι, μέσα από τις συντονισμένες προσπάθειες και το έργο του Μητροπολίτη Δαμασκηνού έχει παραχθεί σημαντικό θεολογικό έργο, τόσο από τον ίδιο, όσο και από τους συνεργάτες του, θεολογικό έργο που αφορά στη ζωή των Ορθοδόξων Εκκλησιών μέσα στη σύγχρονη κοινωνία, τις μεταξύ τους σχέσεις, τις σχέσεις τους με τον άλλο χριστιανικό κόσμο καθώς και με τις άλλες θρησκείες. Η θεολογική αυτή προσφορά αποτελεί θεολογία αναφοράς για όποιον θέλει να εγκύψει σε θέματα σύγχρονου προβληματισμού.

• Συγχαίρω το γεγονός ότι το Πανεπιστήμιο του Fribourg συνεχίζει να αναπτύσσει τη σχέση του με το Ινστιτούτο Σπουδών του Ορθοδόξου Κέντρου, γιατί αυτό ανταποκρίνεται σε δύο από τις συνισταμένες του έργου του Μητροπολίτη Δαμασκηνού: την συνέχιση παραγωγής θεολογικής σκέψης και παιδείας και τον καταρτισμό στελεχών της Εκκλησίας.

Θα έλεγα, εν κατακλείδι, ότι όλοι οι περιγραφέντες άξονες του έργου του αείμνηστου Μητροπολίτη Δαμασκηνού ανταποκρίνονται πλήρως στις απαιτήσεις των καιρών και είναι καθήκον όλων μας να εφαρμόσουμε την πνευματική του παρακαταθήκη.