Πλησιάζουν Χριστούγεννα και αρκετοί από εμάς άρχισαν σιγά-σιγά να διακοσμούν τα σπίτια τους για να υποδεχθούν το νεογέννητο Σωτήρα μας , Ιησού Χριστό. Το πιο γνωστό και το κατεξοχήν στολίδι των ημερών αποτελεί το χριστουγεννιάτικο δένδρο. Αν και πολλοί πιστεύουν ότι πρόκειται για έθιμο της Δυτικής Ευρώπης, το δένδρο των Χριστoυγέννων αποτελεί παλαιοχριστιανική παράδοση, που διατηρείται και σήμερα στον χώρο της Ορθοδοξίας.

Απόδειξη αποτελεί το γεγονός ότι σε αρκετές μονές του Αγίου Όρους (στα οποία διατηρείται το βυζαντινό τυπικό), όταν πανηγυρίζει μια μονή δίπλα από την εικόνα της εορτής τοποθετούν και ένα δένδρο φτιαγμένο από πολύτιμο μέταλλο (χρυσάφι, ασήμι). Σκοπό έχει να θυμίσει το περίφημο ‹‹ξύλου (=δένδρου) της Ζωής››, που βρισκόταν εν μέσω του κήπου της Εδέμ, όπως αναφέρεται στο βιβλίο της ‹‹Γενέσεως›› (Γεν. Β΄, 1).

Η σύνδεση του ‹‹ξύλου (=δένδρου) της Ζωής›› με τη μεγάλη εορτή των Χριστουγέννων τονίζεται και στην υμνολογία της Εκκλησίας. Χαρακτηριστικό είναι το προεόρτιο τροπάριο που αρχίζει με την προτροπή: ‹‹ Ετοιμάζου Βηθλέεμ, ήνακται πάσιν η Εδέμ, ευτρεπίζου Ευφραθά, ότι το ξύλο της ζωής εν τω σπηλαίω εξήνθησεν εκ της Παρθένου…››. Επίσης, στο ίδιο μοτίβο κινείται και το πρώτο ιδιόμελο του Μεγάλου εσπερινού της 25ης Δεκεμβρίου, που βεβαιώνει ότι ‹‹και τα Χερουβείμ παραχωρεί του ‹‹ξύλου της ζωής››.

Η αναφορά στα Χερουβείμ δεν είναι καθόλου τυχαία, γιατί σύμφωνα πάλι με το βιβλίο της ‹‹Γενέσεως››, όταν οι Πρωτόπλαστοι εκδιώχθηκαν από τον Παράδεισο, ο Θεός ‹‹έταξε τα Χερουβείμ και την φλογίνην ρομφαίαν την στρεφομένην φυλάσσει την οδόν του ‹‹ξύλου της ζωής›› (Γεν. Γ’,22).

Με την ενανθρώπησή του ο Χριστός άνοιξε και πάλι τις πύλες του Παραδείσου για την πεπτωκυία ανθρωπότητα. Το ξύλο της ζωής που είναι ο ίδιος ο Χριστός έγινε και πάλι προσιτό στους άνθρωπος, όπως και τότε στον Κήπο της Εδέμ. Γι’ αυτό και στην απεικόνιση της ‹‹Ρίζης του Ιεσσαί›› συναντούμε ως παραλλαγή, την παράσταση της Γεννήσεως του Χριστού στην κορυφή του γενεαλογικού δένδρου. Η ίδια λογική εμφανίζεται και στο ότι στην εικονογραφία της Γεννήσεως συναντούμε, μερικές φορές, την Θεοτόκο με το Θείο Βρέφος και ένα δένδρο.

Εκτός από την ορθόδοξη υμνογραφία και την εικονογραφία έρχεται και η λαϊκή παράδοση να συνδέσει το ‹‹ξύλο της Ζωής›› με τα Χριστούγεννα, με το γνωστό έθιμο του Χριστόξυλου, που διατηρείται σε χωριά της Βορείου Ελλάδας. Σύμφωνα με τη λαϊκή συνήθεια, λίγο πριν τα Χριστούγεννα, ο πατέρας ή ο παππούς της οικογένειας βγαίνει στο δάσος ή στους αγρούς ψάχνοντας το πιο ωραίο κομμάτι ξύλο από άγρια κερασιά, πεύκο ή ελιά. Σκοπός είναι να το τοποθετήσουν στο τζάκι, για να κατακαεί κατά τη διάρκεια του εορταστικού δωδεκαημέρου (παραμονή Χριστουγέννων ως την εορτή των Θεοφανείων). Καίοντας το κούτσουρο θεωρούν ότι με αυτό τον τρόπο ζεσταίνεται ο μικρός Χριστός στην κρύα σπηλιά της Βηθλέεμ. Επίσης, πιστεύουν ότι αυτό φέρνει ευλογία και προστατεύει το σπίτι από τα κακοποιά στοιχεία (καλικάντζαροι), τα οποία τέτοιες μέρες μπαίνουν από τις καμινάδες, κλέβοντας ή προξενώντας ζημιές στα σπίτια, σύμφωνα με τη λαϊκή παράδοση.

Το παραδοσιακό Χριστόξυλο αποτελεί πρόδρομο του γνωστού σε όλους εμάς Χριστουγεννιάτικου έλατου, που πρωτοεμφανίστηκε στον ελληνικό κόσμο το 1833, επί εποχής του Βαυαρού βασιλιά Όθωνα. Ο Όθωνας τοποθέτησε το χριστουγεννιάτικο έλατο στα ανάκτορά του στο Ναύπλιο, την τότε πρωτεύουσα του ελληνικού κράτους, προκαλώντας θαυμασμό και αίσθηση στην τότε ελληνική κοινωνία.

Το βαυαρικό αυτό έθιμο αποτελεί συνέχεια και προέκταση ενός παλαιότερου εθίμου από την κοιλάδα του Ρήνου, στην καρδιά της Γερμανίας. Εκεί τοποθετούσαν έλατα στο κέντρο της εκκλησίας, την παραμονή των Χριστουγέννων, εορτή του Αδάμ και της Εύας. Τα έλατα ήταν διακοσμημένα με κόκκινα μήλα, γεγονός το οποίο συμβόλιζε το ‹‹δένδρο της γνώσεως›› τον καρπό του οποίου έφαγαν οι Πρωτόπλαστοι και γι’ αυτό εκδιώχθηκαν από τον Κήπο της Εδέμ.

Με βάση τα πιο πάνω φαίνεται ότι το έθιμο αυτό συνδέεται άμεσα με την παλαιοχριστιανική παράδοση που τοποθετεί το δένδρο στο κέντρο του εορτασμού των Χριστουγέννων. Υπάρχει μεγάλη συνάφεια ανάμεσα στο έλατο με τα κόκκινα μήλα και της ορθόδοξης υμνογραφίας που παρουσιάζει τον νεογέννητο Χριστό ως δένδρο του Παραδείσου που ‹‹εξήνθησεν εν τω σπηλαίω›› της Βηθλεέμ.

Συνοψίζοντας, το δένδρο των Χριστουγέννων έφθασε στις μέρες μας μέσω παλαιοχριστιανικών παραδόσεων. Δεν εμφανίστηκε ως κάτι το εντελώς άγνωστο, αλλά επανήλθε με νέα μορφή από τη χριστιανική Δύση στον Ορθόδοξο χώρο μας, όπως αιώνες πριν που υμνήθηκε, όπως είδαμε, ως σύμβολο του Χριστού και του Παραδείσου.