ΕΙΣΑΓΩΓΙΚΗ ΟΜΙΛΙΑ Ε´ ΑΓΙΟΛΟΓΙΚΟΥ ΣΥΝΕΔΡΙΟΥ

«Ἡ τιμὴ τῆς Θεοτόκου στὴν Κύπρο»

Μητροπολίτης Κωνσταντίας καὶ Ἀμμοχώστου ΒΑΣΙΛΕΙΟΣ

Εἴμαστε ἰδιαίτερα εὐτυχεῖς γιὰ τὴ διοργάνωση καὶ διεξαγωγὴ τοῦ Πέμπτου Ἁγιολογικοῦ Συνεδρίου, τὸ ὁποῖο, ἡ Μητρόπολη μας, μέσω τῆς Ἀκαδημίας «Ἅγιος Ἐπιφάνιος», διοργανώνει καὶ ἔρχεται νὰ προστεθεῖ στὰ προηγούμενα τέσσερα Συνέδρια Κυπριακῆς Ἁγιολογίας. Τὸ θέμα τοῦ παρόντος Συνεδρίου, «Ἡ τιμὴ τῆς Θεοτόκου στὴν Κύπρο» καταδεικνύει καὶ τὴ σημασία ποὺ προσδίδεται, τόσο ἀπὸ ἄποψη ἐρευνητική, ὅσο καὶ ἀπὸ ἄποψη Ἐκκλησιαστικὴ μὲ τὶς ἑορτές, τὴν ὑμνολογία κ.λπ., καθὼς καὶ τῆς τιμῆς τῆς Θεοτόκου ἀπὸ τὴν εὐσέβεια τοῦ λαοῦ μας, ποὺ εἶναι ὄντως μεγάλη.

Δὲν πρέπει ἄλλωστε νὰ παραθεωρεῖται, σὲ σχέση μὲ τὴν πορεία ποὺ ἀκολούθησε ἡ τιμὴ τῆς Θεοτόκου στὴν Κύπρο, ἡ γεωγραφική της θέση καὶ γειτνίαση μὲ τὰ μεγάλα βυζαντινὰ πνευματικὰ Κέντρα Κωνσταντινουπόλεως, Ἀλεξανδρείας, Ἀντιοχείας καὶ Ἱεροσολύμων, ὅπου πραγματοποιήθηκε ἡ διαμόρφωση τοῦ κύκλου τῶν θεομητορικῶν ἑορτῶν, κατ᾽ ἐξοχὴν μάλιστα τὰ Ἱεροσόλυμα καὶ ἡ Κωνσταντινούπολη. Εἶναι προφανές, ἕνεκα τῆς παραδόσεως παρουσίας εἰκόνων ἀπὸ τὴν Βασιλεύουσα στὴν Κύπρο, π.χ. τῆς θαυματουργῆς εἰκόνας τὴς Παναγίας Ἐλεούσας τῆς Ἱερᾶς Μονῆς Κύκκου, ὅτι εἶτε στὴν τέχνη τῆς εἰκονογραφίας, εἴτε στὸ ἑορτολόγιο, εἴτε στοὺς βίους ἁγίων, τὰ κέντρα αὐτὰ ἔχουν ἀσκήσει σημαντικὴ ἐπιρροή. Ἐξ ἄλλου, ὅμως, ἡ Κυπριακὴ τέχνη, ὅπως καὶ γενικότερα ἡ Ἁγιολογία,  ἀναπτύχθηκε μὲ τὴν πρόοδο τοῦ χρόνου μὲ τὰ ἰδιαίτερά της χαρακτηριστικά, ὥστε νὰ τὴν καθιστοῦν σημαντικὴ σὲ σύγκριση μὲ ἄλλες περιοχὲς τῆς Βυζαντινῆς ἐπικράτειας καὶ ἀργότερα κατὰ τὴ Λατινικὴ καὶ Ὀθωμανικὴ περίοδο, ἤ καὶ συγκρινόμενη μὲ τὴν τέχνη τῆς ἁγιογραφίας ἄλλων Ὀρθοδόξων Ἐκκλησιῶν.

Εἶμαι βέβαιος ὅτι ἡ τιμὴ τῆς Θεοτόκου, βαθειὰ ριζωμένη στὴν εὐσέβεια καὶ συνείδηση τοῦ φιλόχριστου Κυπριακοῦ λαοῦ, στὴν Ἐκκλησία, ἡ τέχνη, ὅπως αὐτὴ ἀναπτύχθηκε στὴν Κύπρο, τὰ Κυπριακὰ ἁγιολογικὰ ἔργα, οἱ πολλὲς Μονὲς οἱ ἀφιερωμένες στὴν Παναγία, οἱ χαρακτηριστικὲς Κυπριακὲς εἰκόνες τῆς Θεοτόκου, ἡ τιμὴ τῆς Θεοτόκου ἀπὸ τὶς ἄλλες χριστιανικὲς κοινότητες στὴν Κύπρο, Λατίνοι, Ἀρμένιοι, Μαρωνίτες, ὅπως καὶ ἡ εὐσέβεια τοῦ Κυπριακοῦ λαοῦ στὸ πρόσωπο τῆς Παναγίας μητέρας καὶ ἄλλα ἐξειδικευμένα θέματα, θὰ ἀναδειχθοῦν μέσα ἀπὸ τὶς πλούσιες καὶ ἐμπεριστατωμένες εἰσηγήσεις τῶν ἐκλεκτῶν ἐρευνητῶν καὶ ἐρευνητριῶν, ποὺ κλήθηκαν νὰ ἀναπτύξουν μία ἀπὸ τὶς πολλὲς πτυχὲς τοῦ θέματος.

Γιὰ τὸ λόγο αὐτὸ, ἀλλὰ καὶ γιὰ τὴν πρόθυμη ἀνταπόκριση τῶν Σεβασμιωτάτων Μητροπολιτῶν, τῶν Θεοφιλεστάτων Ἐπισκόπων, τῶν Αἰδεσιμολογιωτάτων κληρικῶν καὶ τῶν Ἐλλογιμωτάτων Καθηγητῶν καὶ Καθηγητριῶν, ἀπευθύνω ἕνα μεγάλω εὐχαριστῶ σὲ ὅλους γιατὶ ἡ συμμετοχὴ καὶ ἡ εἰσήγηση τοῦ καθενὸς ξεχωριστὰ θὰ συμβάλει στὴν προβολὴ τοῦ θέματος τῆς τιμῆς τῆς Θεοτόκου στὴν Κύπρο καὶ βεβαίως καὶ στὴν ἐπιτυχία γιὰ τὴν ἐκπλήρωση τοῦ σκοποῦ συγκλήσεως τοῦ παρόντος Συνεδρίου. Ἐγκαρδίως σᾶς καλωσορίζω ὅλους καὶ ὅλες καὶ εἶμαι βέβαιος ὅτι ἡ πνευματικὴ μας συμπόρευση τὶς μέρες αὐτὲς θὰ ἀποβεῖ πάνυ ὠφέλιμη.

Οἱ εὐχαριστίες μου ἐπιρόσθετα, ἀγκαλιάζουν καὶ τὰ διακεκριμένα μέλη τῆς Ὀργανωτικῆς Ἐπιστημονικῆς Ἐπιτροπῆς, ὅπως αὐτὰ ἐμφανίζονται στὸ πρόγραμμα τοῦ Συνεδρίου. Τὸ θέμα βέβαια εἶχε ἐξαγγελθεῖ μὲ τὸ πέρας τῶν ἐργασιῶν τοῦ προηγούμενου ἁγιολογικοῦ Συνεδρίου πρὸ διετίας, κατόπιν ἀποφάσεως τῆς Ἐπιτροπῆς. Ἡ ἐπεξεργασία, ὁ καθορισμὸς τῶν ἐπὶ μέρους θεμάτων, ἡ ἐξεύρεση τῶν εἰσηγητῶν καὶ εἰσηγητριῶν ἦταν ἐπίπονη διαδικασία καὶ χρειάσθηκε ἀρκετὴ συνεργασία γιὰ τὴν ὁλοκλήρωση τοῦ προγράμματος.

Ἡ κίνηση ὅμως λειτουργίας τοῦ μηχανισμοῦ γιὰ ὅλα τὰ πρακτικὰ ζητήματα εἶχε ἀνάγκη καὶ τὴ μέγιστη ὑποστήριξη τῆς Γραμματείας τοῦ Συνεδρίου καθὼς καὶ ὅλων τῶν Συνεργατῶν μας στὴ Μητρόπολή μας, στοὺς ὁποίους ἀξίζει ὁ δίκαιος ἔπαινος.

Δεδομένου ὅτι ἡ διεξαγωγὴ τοῦ Θεοτοκολογικοῦ αὐτοῦ Διεθνοῦς Συνεδρίου τῆς Μητροπόλεως Κωνσταντίας καὶ Ἀμμοχώστου, συμπίπτει μὲ τὴ συμπλήρωση ὀκτακοσίων ἐτῶν ἀπὸ τὴν κοίμηση τοῦ Ὁσίου καὶ Θεοφόρου Πατρὸς ἡμῶν Νεοφύτου τοῦ Ἐγκλείστου, ἡ Ἐπιτροπὴ ἀπεφάσισε τὴ συμμετοχή μας στοὺς ἑορτασμοὺς ποὺ θα διοργανωθοῦν, κυρίως ἀπὸ τὴν ὁμώνυμη Μονὴ τοῦ Ἁγίου, ἀφιερώνοντας τὸ Συνέδριο αὐτὸ στὸν τιμώμενο Κύπριο Ἅγιο. Εὐχαριστοῦμε ἰδιαιτέρως τὸν Θεοφιλέστατο Ἐπίσκοπο Χύτρων Λεόντιο γιὰ τὴν εὐγενὴ ἀνταπόκρισή του νὰ μᾶς παραχωρήσει ἀντίγραφο τῆς εἰκόνας τοῦ Ἁγίου Νεοφύτου καὶ τμῆμα τοῦ ἱεροῦ λειψάνου, τὸ ὁποῖο ἐκτίθεται ἐδῶ πρὸς προσκύνηση καὶ ἁγιασμό.

Τὸ θέμα τῆς τιμῆς τῆς Θεοτόκου στὴν Κύπρο δεν μποροῦσε νὰ μᾶς ἀφήσει ἀδιάφορους ὡς πρὸς τὴν τέχνη τῆς ἱστορήσεως τοῦ Προσώπου τῆς Μητέρας τοῦ Θεανθρώπου Χριστοῦ στὴν Κύπρο, γεγονὸς ποὺ καλύπτει τὸ δόγμα, τὴ θεολογία, τὴν ἱστορία τῆς τέχνης, τὴν τὴν τιμὴ τῆς Θεοτόκου στὴν Κύπρο καὶ τὴν εὐσέβεια τοῦ Κυπριακοῦ λαοῦ στὸ πρόσωπο τῆς Θεοῦ Μητέρας. Μὲ τὸ σκεπτικὸ αὐτὸ διοργανώσαμε Ἔκθεση σημαντικῶν εἰκόνων τῆς Θεοτόκου, εἴτε πρωτοτύπων εἴτε ἀντιγράφων, μὲ θέμα: «Ἡ ζωντανὴ παρουσία τῆς Θεοτόκου στὴν Κύπρο μέσω τῶν εὶκόνων της. Τὸ θέμα αὐτὸ εἶναι ἐμπνευσμένο μέσα ἀπὸ τὴ διαπίστωση ὅτι, σὲ ἀντίθεση μὲ τὴν ἀπὸ ἐνωρὶς τιμὴ τῶν μαρτύρων ἕνεκα τοῦ τάφου καὶ τῶν λειψάνων τους, ἡ Ἐκκλησία δὲν διέθετε ἀντιστοίχως λείψανα ἤ καὶ τάφο τῆς Θεοτόκου, ἀφοῦ ἡ Πναναγία μετέστη στοὺς οὐρανούς. Οἱ εἰκόνες καλύπτουν ἔν τινι τρόπω τὸ κενὸ αὐτό.  Ὅπως γνωρίζετε ἤδη, μετὰ τὸ πέρας τῆς παρούσης ἐπισήμου τελετῆς ἐνάρξεως τῶν ἐργασιῶν τοῦ Συνεδρίου, θὰ ἀκολουθήσουν τὰ θυρανοίξια τῆς Ἐκθέσεως.

Σὰν ἀπαραίτητο συμπλήρωμα τῆς Ἐκθέσεως εἶναι ἡ ἔκδοση σύντομου Ὁδηγοῦ, ποὺ περιέχει φωτογραφικὸ ὑλικὸ τῶν εἰκόνων καὶ σύντομη ιστορικὴ καὶ εἰκονογραφικὴ περιγραφή τους, ἀνάλογα μὲ τὸν εἰκονογραφικό τους τύπο. Εὐχαριστῶ τὸν Σεβασμιώτατο Μητροπολίτη Σασίμων γιὰ τὴν εὐγενή του προσπάθεια νὰ μᾶς ἀποστείλει φωτογραφίες τῶν σημαντικῶν εἰκόνων ἀπὸ τὴν Κωνσταντινούπολη, μερικὲς ἀπὸ τὶς ὁποῖες ἔχουν περιληφθεῖ στὴν Ἔκθεση καὶ στὸν Ὁδηγό. Ἐπιφυλασσόμεθα νὰ ὀργανώσουμε σὲ μιὰ προσεχῆ εὐκαιρία ἄλλη εἰδικὴ Ἔκθεση μὲ τὸ πλούσιο εἰκονογραφικὸ ὑλικὸ ἀπὸ τὴν Κωνσταντινούπολη. Ἐπίσης σὲ εἰδικὸ καλλαίσθητο φάκελο ἔχουμε περιλάβει ξεχωριστὰ ὡς φωτογραφία τὴν κάθε μία ἀπὸ τὶς εἰκόνες τῆς Ἐκθέσεως.

Ἰδιαίτερες εὐχαριστίες, ὠφειλετικῶς, ἐκφράζουμε στὴν Δρ. Χριστίνα Κάκκουρα γιὰ τὴν ἄψογη ἐπιμέλεια τοῦ Ὁδηγοῦ καὶ τῆς Ἔκθεσης. Εἶμαι βέβαιος ὅτι θὰ εἶναι χαρά της νὰ μᾶς ξεναγήσει στὴ συνέχεια στὸ θησαυρὸ αὐτὸ τῶν ἁγίων Εἰκόνων τῆς Θεοτόκου. Στὸν Ὁδηγό, ὅπως καὶ στὸ Πρόγραμμα ἐργασιῶν τοῦ Συνεδρίου, θὰ δεῖτε ἐπίσης τὰ ὀνόματα ὅλων ἐκείνων ἀπὸ τοὺς συνεργάτες μας, ποὺ ἀσχολήθηκαν γιὰ τὴ συλλογὴ τῶν εἰκόνων καὶ γιὰ ἄλλα πολλὰ πρακτικὰ θέματα. Τοὺς εὐχαριστοῦμε ἐπίσης.

Τὸ τόλμημα αὐτὸ δὲν θὰ μποροῦσε νὰ πραγματοποιηθεῖ ἂν δὲν εἴχαμε ἄμεση καὶ αὐθόρμητη ἀνταπόκριση ἀπὸ τὴν Ἱερὰ Ἀρχιεπισκοπὴ καὶ τὸ προσωπικὸ ἐνδιαφέρον ποὺ ἐπέδειξε ὁ Μακαριώτατος, τὶς Ἱερὲς Μητροπόλεις, καὶ εὐχαριστῶ ἰδιαιτέρως τοὺς ἀδελφοὺς Μητροπολίτες Λεμεσοῦ καὶ Μόρφου, τὶς Ἱερὲς Μονές, τὶς Ἐνορίες ὅπου εἶναι ἀποτεθησαυρισμένες οἱ σημαντικὲς αὐτὲς εἰκόνες, τὸ Βυζαντινὸ Μουσείο  τοῦ Ἱδρύματος Ἀρχιεπισκόπου Μακαρίου στὴ Λευκωσία καὶ εἰδικὰ τοὺς πρόεδρο καὶ διευθυντὴ τοῦ Μουσείου, Χρίστο Κουκλιώτη καὶ Ἰωάννη Ἠλιάδη, γιὰ παραχώρηση τῶν εἰκόνων γιὰ τὴν Ἔκθεσή μας. Εὐχαριστοῦμε ὅλους ἰδιαιτέρως καὶ τοὺς βεβαιώνουμε ὅτι ἡ Ἔκθεση κατὰ τὸν χρόνο λειτουργίας της θὰ ἀποβεῖ πνευματικὰ ὠφέλιμη γιὰ τοὺς πιστούς μας ποὺ θὰ τὴν ἐπισκεφθοῦν καὶ θὰ λάβουν τὴν εὐλογία τους, τοὺς μαθητὲς τῶν Σχολείων καὶ τοὺς ξένους περιηγητές. Θὰ προβληθεῖ μὲ τὸν τρόπο αὐτὸ καὶ ὁ ἀνεκτίμητος πλοῦτος τῶν χαρισμάτων τῆς ἱερᾶς τέχνης τῆς ἁγιογραφίας τῆς Κύπρου.

Εὐχαριστῶ, τέλος, ὅλους ἐκείνους ποὺ ἔχουν ἀγκαλιάσει τὴν πνευματικὴ καὶ ἀκαδημαϊκὴ αὐτὴ προσπάθεια μας καὶ παντοιοτρόπως ἐνισχύουν τὸ ἔργο τῆς Μητροπόλεως μας ὑλικὰ καὶ πρακτικά. Εὐχόμαστε ἡ Ὑπερραγία Θεοτόκος νὰ εὐλογεῖ τὰ ἔργα τους καὶ ὅλα τὰ ἀγαπημένα τους πρόσωπα.